انواع پرتو درمانی

 

مقدمه

     تابش‌دهی به سلول‌های سرطانی به روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد. انتخاب روش پرتو درمانی، به نوع تومور، تحمل بافت‌های سالم اطراف محل آن، مسافتی كه پرتو باید در داخل بدن طی كند و همچنین به سلامت عمومی بیمار، تاریخچه بیماری و اینكه آیا بیمار از روش‌های دیگر درمان استفاده خواهد كرد یا نه و مجموعه ای از عوامل دیگر بستگی دارد. انواع روش‌های پرتو درمانی عبارتند از:

• پرتو درمانی خارجی
• پرتو درمانی داخلی
• پرتو درمانی سیستمیک

 

 پرتو درمانی خارجی

     در این روش منبع تابش خارج از بدن بیمار قرار دارد و تومور از خارج از بدن تحت تابش قرار می‌گیرد. پرتو درمانی یا رادیوتراپی خارجی معمولاً در بیماران سر پایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بیشتر این بیماران نیاز به بستری شدن در بیمارستان نیست. رادیوتراپی خارجی برای درمان انواع سرطان شامل سرطان مثانه، مغز، پستان، روده بزرگ، لوزالمعده، معده، گردنه رحم، حنجره، ریه، پروستات و رحم استفاده می‌شود. علاوه بر این، رادیوتراپی خارجی ممكن است برای كاهش دردهای متاستاتیك و یا مشكلات دیگر ناشی از گسترش تومورها مورد استفاده قرار گیرد.

     بسته به نوع درمان، انواع پرتوهای ذره‌ای مانند الکترون‌ها، پروتون‌ها، نوترون‌ها و ... و پرتوهای فوتونی مانند اشعه ایکس و گاما در این روش به کار می‌روند .

 

 پرتو درمانی حین جراحی

     این روش نوعی پرتو درمانی خارجی همراه با جراحی است و برای درمان تومورهای متمركز كه نمی توان آنها را به طور كامل خارج كرد و یا ریسك عود مجدد وجود دارد استفاده می‌شود. بعد از خارج كردن تمام یا بیشتر بافت بدخیم، یك دوز زیاد با انرژی بالا مستقیماً به محل تومور در حین جراحی داده می‌شود(بافت‌های سالم اطراف به وسیله شیلدهای مخصوصی حفاظت می‌شوند). بیمار بعد از عمل جراحی در بیمارستان بستری می‌شود. از این روش ممكن است در درمان تومورهای تیروئید، روده باریك و لوزالمعده استفاده شود. این روش برای درمان برخی از انواع تومورهای مغز و ساركومای لگن در بزرگسالان تحت بررسی است.

 

پرتو درمانی سه بعدی تطبیقی

     این روش بر خلاف طرح درمان‌های قدیمی سه بعدی است و از كامپیوتر برای هدف گیری دقیق‌تر تومور استفاده می‌شود. امروزه بیشتر متخصصین سرطان شناسی از این روش استفاده می‌كنند. تصاویر سه بعدی CT،MRI ، PET و یا SPECT تهیه و به كمك نرم افزارهای مخصوص، پرتوهایی كه با شكل تومور مطابقت دارند طراحی می‌شود. چون در این تكنیك بافت سالم اطراف تومور به طور وسیع از تشعشع دور است از دوزهای بالاتر برای درمان تومور می‌توان استفاده كرد. استفاده از این روش در درمان تومورهای پروستات، ریه، كبد و تومورهای مغزی نتایج بهتری در برداشته است.

 

پرتو درمانی تعدیل یافته

     این روش گونه جدیدی از رادیوتراپی تطبیقی سه بعدی است که در آن معمولاً از پرتوهای ایکس با شدت‌های متفاوت برای انتقال دزهای متفاوت اشعه به نواحی كوچك بافت به طور همزمان استفاده می‌شود. در این تكنولوژی نیز دزهای بالا به تومور و دزهای كمتر به بافت‌های سالم اطراف می رسد. در برخی تكنیك‌ها بیمار دز روزانه بیشتری دریافت می‌كند و زمان كل درمان كاهش یافته و موفقیت درمان بیشتر می‌شود. این روش ممكن است عوارض جانبی درمان را كاهش دهد. پرتودهی در این روش بوسیله یك شتاب دهنده خطی مجهز به كولیماتور چند لایه انجام می‌شود(كولیماتور به شكل دادن دقیق پرتوها كمك می كند). با چرخش دستگاه به دور بدن بیمار پرتوها از بهترین زوایا وارد تومور می‌شوند. پرتوها تا حد امكان به طور دقیق با شكل تومور تطبیق داده می‌شوند. این تكنولوژی جدید برای درمان تومورهای مغزی، سروگردن، حلق و بینی، پستان، كبد، ریه، پروستات و رحم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش برای هر بیمار و یا هر نوع توموری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

 

 پرتو درمانی داخلی

     در این روش منبع تشعشع كه در یك پوشش نگهدارنده كوچك پیچیده شده در داخل تومور و یا بسیار نزدیك به آن قرار می‌گیرد و ماده كاشتنی نامیده می‌شود. مواد كاشتنی ممكن است در شكل‌های مختلف مانند سیم‌های كوچك، تیوب‌های پلاستیكی، رشته‌ای، كپسول و یا به شكل دانه‌ای وجود داشته باشند که مستقیماً در داخل بدن گذاشته می‌شوند. در رادیوتراپی داخلی ممكن است بیمار نیاز به بستری داشته باشد.

 

 پرتو درمانی داخل حفره‌ای

     در این روش منبع رادیواكتیو بوسیله یك اپلیكاتور در داخل بدن قرار می‌گیرد ولی به صورت داخل نسجی در بافت کاشته نمی‌شود. این روش اکثرأ در درمان تومورهای رحم استفاده می‌شود.

 

 پرتو درمانی سیستمیک

     در این روش از مواد رادیواكتیو مانند استرونتیوم-٨۹ و یا ید ۱۳۱ به صورت خوراكی و یا تزریقی استفاده می‌شود. این روش درمانی گاهی اوقات برای درمان سرطان تیروئید و لنفوم غیر هوچكینی بزرگسالان استفاده می‌شود.